مادر حضرت رضا علیه السلام

نامهاى مادر امام
مادر امام رضا علیه السلام، بانویى به نام ( تُکتَم ) از اهالى نوبه است که پس از ورود به خانه موسى بن جعفر علیه السلام، وى را ( نجمه ) نامیده اند.
در کتابهاى تاریخى ، از وى با نامهاى ( سُکَن، خیزران، صقره، اروى ، ام البنین و طاهره ) نیز یاد شده است که اینها احتمالاً القابى است که به مناسبتهاى گوناگون، به وى داده اند. مثلاً سُکَن از مادّه ( سکون ) به مناسبت وقار آن مخدَره، و خیزران ( که نام ترکه هاى سرخ رنگ بوته اى است) به مناسبت اندام ظریف وى ، و نجمه به دلیل نورانیت او، و صقره ( باز ) به جهت تیزبینى و همت والاى آن بانو، و ام البنین به تفألِ آوردن فرزندان، و طاهره به دلیل حصانت و پاکى وى از دنائت بوده است.

نوبه کجاست؟
یاقوت حموى چند محلّ را به نام ( نوبه ) معرفى مى کند:
1 ـ شهرکى در تونس
2 ـ موضعى در حجاز با فاصله سه روز راه از مدینه
3 ـ ناحیه اى در نزدیکى دریاى تهامه ( دریاى سرخ
4 ـ سرزمینى در جنوب مصر
بى شک، نجمه از چهارمین محلّ، یعنى سرزمین نوبه در جنوب مصر بوده است، ... زیرا وى در نیمه قرن دوّم هجرى ( که امام کاظم علیه السلام حدود بیست سال داشت ) به عنوان برده به مدینه آورده شده و به بیت امام انتقال یافته است...
مى دانیم که در این دوران، مردم تونس ( که در کتابهاى تاریخى و فتوحات اسلامى ، به نام افریقیه خوانده شده است ) مسلمان بوده اند. سرزمین حجاز و همچنین کناره دریاى سرخ ( که مراد ساحل عربستان است ) نیز در زمان ابوبکر (ـ 13 هجرى ) تماماً جزو قلمرو اسلامى بوده است و نمى توان از این سرزمینها، مردمى را به عنوان اسیر به مدینه آورد و در معرض فروش قرار داد، پس نجمه از سرزمین وسیع نوبه، در جنوب مصر بوده است که تا آن زمان هنوز به تصرف مسلمین در نیامده بود.
این منطقه نوبه، نام جایى است در افریقا، در کنار نیل که بین اسوان ( استانى در جنوب مصر ) و سودان، واقع شده است و دو بخش را شامل مى شود:
الف: نوبه سفلى که جزو خاک مصر و بین اسوان ( استانى در جنوب مصر ) و دره حلفا قرار دارد که پس از بستن سدّ اسوان، قسمتى از آثار باستانى آن به موزه هاى مصر منتقل شد و معبد بزرگى که در داخل سدّ قرار گرفته با تعبیه دیوار بتونى ، هم اکنون مورد بازدید مسافران و نمایشگر تمدّن دیرین این سرزمین است و بازدید از آن با قایقهاى محلّى صورت مى گیرد.
ب: نوبه عُلیا که در شمال شرقى کشور سودان واقع شده است و سلسله شانزدهم فراعنه مصر در آن جا معابدى ساخته اند که هم اکنون باقى است.
نوبه در گذشته هاى دور داراى تمدّن و حاکمان مقتدرى بوده است که از آن جمله، کشور کوشى را در سده هشتم قبل از میلاد در آن دیار مى توان نام برد.
پس از درگذشت اسکندر و به سرآمدن دوران جانشینان وى ( که به بطالسه معروف بوده اند ) مردم آن دیار مسیحیت را پذیرفتند و تا سده 14 میلادى که به دین اسلام مشرّف شدند، جزو پیروان دین مسیح به شمار مى رفتند.
هم اکنون هفتاد درصد نژاد مردم شمال و غرب کشور سودان، نوبه اى ، و حدود سى درصد که در غرب سودان متوطّن اند، سودانى و سیاه پوست هستند. با توجّه به این مسأله که نژاد اهل نوبه از سیاه پوستان متمایز است، نباید نجمه را سیاه پوست دانست، بلکه چون سایر مردم شمال سودان و جنوب مصر، گندمگون و به اصطلاح عربها ( سمراء ) بوده است.
به هر حال، مردم این ناحیه هم اکنون مسلمان هستند و به عربى تکلّم مى کنند و اتفاقاً ناحیه آباد کشور سودان همین بخش است که به واسطه برخوردارى از سواحل نیل ( کناره رود نیل و دره یادشده ) از لحاظ دامدارى و کشاورزى جزو مناطق خوب افریقاست.
یاقوت مى نویسد: مردمان نوبه صاحب شتر و اسب و گاو گوسفندند. منتهى اسبهاى نجیب متعلق به پادشاه است و نوع یابو یا برزون، متعلق به عامه است. محصول غلّه این ناحیه عبارت از گندم و جو و ذرّت مى باشد.

برگرفته از کتاب: چهل حدیث حضرت رضا علیه السلام
نوشته کاظم مدیر شانه چى